Nivîsek Nû
80 gundê İntabê hene. Ji wan 14 gund ji Seregolê ne. Seregol, herema herî mezin û fireh ya İntabê ye. Sînorê wê, ji İntabê destpêdike te digihîje Milazgir û Panosê. Di nava wê de çemek zirav derbas dibe diçe digihîje Muradê. Çîyayê Qertewîn xemla Seregolê ye, ji sînorê Panosê destpêdike heta Milazgirê diçe. Di binpêşa Qertewînê de Cemalverdi, Qereqûyî, Gundê Elî, Hacîbotî û Hacîusif hene. Xêncî wan, Melehesen, Mîrze, Bedo, Gundê Mihê, Kêsa, Şemê, Xirbesork, Dêrik û Burnubûlax gundê Seregolê ne.
Fîlozofa Bêmiraz: Hypatia
İntab, Waxtê Împaratorîya Osmanîyan de, girêdayî Senceqa Bazîdê ya Eyaleta Wanê bû ye. Piştî ku di 1919’an de dibe navçe, di sala 1927’an de bi Qerekilîsê(Agirî) va tê girêdan.
Bi gor gelek çavkanîyan, dîroka navçê dirêjî sedsala B.Z.XV’a dibe. Di wan sedsalan de her çiqas deştek ji yên rojhileta bakûrî ya Qralgeha Hûrrî-Mîtanîyan bûye jî, esas di bin serdestîya Ûrartûyan de tê xûyan.
İntab, B.Z. di sedsala VIII.’an de dikeve bin hakîmîyeta Medan. Serdestîya Medan heta ku li hember Persîya têk diçin, didome. Zêde
Egît û mêrxasek Kurdan,
Şîrhelal û mîrê mîran,
Gurçikpala û qesasê serê dagirkeran,
Xweşmêr û hût behran. Zêde
Em behsa Emo dikin, Emoyê Gozê,
Bra Gozê bêje, min çok danî erdê,
Min ji xwe re anî ewladekî xêrê,
Bra Kurd pê serbilind bin hetahetayê.
Destan di dora salên 994an de li Farqînê ku paytexta Dewleta Merwanîyan bûye de qewimîye. Lê ancax piştî 500-600 sedsalan, berê ji alî Feqîyê Teyran, paşê Melayê Batê û Muratxanê Bazîdî ve hatîye nivîsandinê. Ji ber ku Feqîyê Teyran di sedsala 17an de jîyaye, dikare bê gotin ku destan jî di heman sedsalî de ketîye ser qelemê. Jixwe text û helbesta li jêrê jî ya varyanta Feqîyê Teyran e. Zêde
Alayên Hemîdîye di sala 1891an de bi destê Siltanê Osmanî Evdilhemîdê II. ava dibe. Bi giştî ji eşîrên Kurda pêk tê. Lê tê de ji Çerkez, Tirk, Tirkmen û eşîrên Yorukan jî bi kêmhejmerî hene. Ji bo avakirina Alayên Hemîdîyeyan sedemên cûda hene. Yek ji wan û herî girîng li hember erîşa Ûrisa ji bo ku wek sîper were bikaranîn saz dibe. Zêde
Me di beşa yekemîn ya vê gotarê de behsa Alayên Hemîdîye, armanca sazbûna wan, şerê wanê bi Ûris re û di şer de rol û serpêhatîyên Elmecîd Begê kir.
Di vê beşê de emê li ser demajoya sirgûna Elmecîd Begê, hevdîtina wî yê bi Mistefa Kemal re bisenin û di derheqa axirîya emrê wî û wefata wî de agahîyan bidin. Zêde
Gava mirov dibeje dengbêj, peyva yekemîn tê hişê mirov ku ew Evdalê Zeynikê ye. Evdalê Zeynikê, hunermendê bi nav û deng ê wêjeya devkî yê Kurd û Kurdistanê wekî Homerosê Kurdan tê nasîn. Di destpêka sala 1800an de li gundê Cemalwêrdî ya girêdayi Dutax ku niha girêdayî Agiriyê ye ji dayîk bûye û di sala 1913an de li gundê Qanciyan a Qereyazîyê jiyana xwe ji dest daye. Zêde
Dengbêj Miraz: Dengbêjî Hebûna Ziman eWek tê zanîn Wien paytaxta mûzîka klasîk e. Bayê mûzíka klasîk li vê derê rihê meriv sivik dike. Guhdarên xwe hildide li ser ewran tele tel digerîne, di nav dewlemedîya hisîyan de ditevizîne. Dilê însan geş, serê meriva gêj dike, kêfa mezin û cahila, jin û mêra, xort û xamayan şên û şa dike. Bi taybetî Mozart yek ji wan e û hêjayê pesna ye. Lê Haydn, Schubert, Mahler jî bestekarê herî bi serketî ya vê bajarî ne. Zêde
Ez çendek ewil li ser YouTube rastî Şanoya Evdalê Zeynikê hatim. Jîyan û serpêhatîyên Evdal yên sereke weke kurdeçîrokek mûzîkal pêşkeş bûye. Helbet ji bo berfirehîya çand û hunera Kurdî xebat û berhemek gelek biqîmet e. Dîyalogên bi Kurdî, helbest û kilamên dengbêjîyê bi cil û bergên Kurdî yên demê gelek xweş û bi serketî pêşkeş bûne. Gava min temaşe kir min got “belê ez dibim şahidê lîstikek Kurdî ya mûzîkal.” Jixwe performansa lîstikvana jî gelek serketî bûn. Zêde
Xwendevanê hêja, heye ku sernavê nivîsê bala te kişandi be. Tu neheq jî nînî. Sernav, du kesên navdar ku di edebîyata me de cîh girtine nîşan dide. Yek ji wan hostayê qedîm û qedir bilind Evdal e, yek ji wan jî niviskarêk me yên naskirî Mehmed Uzun e. Evdal di edebîyata me yê devkî, Mehmed Uzun jî, di wêjeya niviskî de cîh girtin e. Her wiha yek dengbèj e, yek niviskar e.
Wek ku tê zanîn Mehmed Uzun çend romanên baş bi zimanê Kurdî nivisîye û zimanê me pê qenc kirîye. „Sîya Evînê“, „Bîra Qederê“, „Ronî Mîna Evînê Tarî Mîna Mirinê“ û „Hewara Dijleyê“ romanên sereke yên Mehmed Uzun in. Yek ji wan romanên jî „Rojek Ji Rojên Evdalê Zeynikê“ ye. Di heman demê de, ev roman mijara vê nivîsa me ye jî. Zêde
Taxén MinMîtolojîya Sîmûrg û Rêwîtîya BerbixweMîtolojîy Kurda hevparê mîtolojîyên gelê dine ku li ernîgara Kurda de jîyane ye. Ji ber ku Kurd ji xelqek Îranî ne, bi xelqên Îranî yên din re xwedîyê destan û çîrokên hevşêwe ne. Sîmûrg yek ji wan e û di mîtolojîya Persîyan û hin mîtolojîyên Îranî yên din de wek Zumrûdê Anka binav dibe. Zêde
Weki ku Orhan Hançerlioğlu dibêje, ol, ji bo bextewarîya însana, ji bo temirandina lihevnekirina, ji bo astengîya xirabîya û ji bo têkbirina tirsa mirinê gotin û kelam anîn. Belê, ji wateyên zahîrî yên batinî derxistin. Lê pêka hovîtîyê neanîn. Zêde
Çarşema Sor, cejna Êzdîyan ya herî naskirî ye ku her sal, di yekemîn çarşema meha nîsanê ya li gorî salnama kevin de tê pîrozkirin e. Li gorî baweriya Êzdîyan, Xwedayê alemîn her sal melekekî rê dike rûyê erdê, ji bo ku nebaşiya li nav însanan ji holê rake û başî di nav însanan de belav bibe. Cejna Çarşema Sor cejna herî mezinê baweriya û civaka Êzdîya ye. Ev cejin her sal di roja çarşema yekemîn ya meha nîsanê tê pîroz kirin. Zêde
Di salên 80 yan de li Dutaxê salonek sînemayê hebû. Xwedîyê wê Îsmet bû. Sînema di orta zikê sûka navçê, li hember postexanê bû. Salonek zirav û dirêj bû. Bi zêdeyî havîna vedibû. Di demsalên sar yên zivistanê de hundurê salonê germ nedibû. Sê çar sobê komirê tê de bişxulîyana ancax dikaribûm germ bikirana. Ew jî ji quweta Îsmet zêdetir bû. Lê bihar, havîn û payîzê hêsantir bû, her êvar vedibû û rojê seansek dileyîst. Zêde
Felsefeya ku bingeha xwe dispêre ‘reşbînî’yê, bi hişmendiya ‘dîstopya’yê, di sedsala bîstemîn de belavê her derê dinyayê bûye. Ev reşbînî bi encam û rûxîneriya herdu şerên cîhanê, bi awayekî eşkeretir, li ser fikra ‘wê pêşeroj ji doh xerabtir be’ xwe bi cih dike û reşbînî wekî ekola felsefeyeke birêkûpêk derdikeve holê. Qencî û xweşiya jiyanê ji bo reşbînan ‘xapandinek’ e û hemû pergalên ku mirovan pêk anîne, wisa beredayî ne ku ji bo jiyanê nikarin armanc û îdealên pîroz ava bikin. Zêde
Kela Wanê ji alîyê Qralê Ûrartûyan, Sardûrê 1. di dora salên BZ 840-830 de ava bûye. Bi qasî sed sala, wekî paytexta Ûrartûyan maye. Di nivîsên kevn yên Asûr û Ûrartûyan de, xûya kirîye ku navê xwe yê berê Tûşba ye.
Kela Wanê îro 2850 salî ye. Ûrartû, berîya zayînê di dora salên 855’an de tên heremê û li başûrê Wanê cîhwar dibin, qralîyeta xwe saz dikin. Heta dawîya qralîyetê, 13 qral derketine ser text. Sardûrê kurê Lûtîprî, (Sardûrê 1.) qralè yekemin ya Ûrartûya ne. Zêde
Derbeya 27 Mayisê, derbeya yekemîn ya eskerîyê ye. Di 27ê Gulana 1960î de pêkhatîye û li Tirkîyeyê, ji alîyê baskek sîyasî ve wek îhtîlal hatîye qebûlkirin. Wek tê zanîn derbe bi destê serbazên kêmritbeyan ve serpêhatîye. Zêde
Ksenophon (B.Z. 432 – P.Z. 355): Serleşker, nivîskar û dîrokzanek ji Atînayê ye. Xwendevanê Sokrates e. Eserê xwe yê yekem, ji ber mirina wî yê neheq li ser parastina mamostayê xwe ye. Xêncî wî berhemên wî, yên wek Derbarê Tîranî û Perwerdeya Kyros, Hellenika û Dewleta Lakedaimanîyan û çend hebên din hene. Anabasîs- Vegera Dehhezaran, ku bijara nivîsa me ye, berhema herî naskirî ye. Zêde
