Navdarên Seregolê
Wêneyên Seregola İntabê
Dengbêj û Hunermend
Seregol
ŞÊX EVDİREHMANÊ AXTEPÎ “ 1850 – 1910 „
Hozanyar, stêrnas û alimekî kurd yê sedsala 19an bû .
Di sala 1850an de li gundê Axtepeyê hatiye dinyayê.
Axtepe gundekî navçeya Çinara Amedê ye. Gund bi qasî 20 km dûrî Bismilê ye.
Şêx Evdirehmanê Axtepî kurê Şêx Hesenî Nûranî ye. Bavê wî li cem Mele Xelîlê Sêrtî dersa xwe yê xwendegehê temam kirîye û ji alimê Bazîdê Şêx Salihê Zipikî îcaze wergirtîye
Şêx Evdirehman zaroktîya xwe li gundê xwe diborîne. Dersa xwe yê ewil li xwendegeha bavê xwe distîne, li cem bavê xwe dersên sereke temam dike. Şêx ji bo ku paye û pileya xwe ya ilmî bilindtir bike li xwendegehên derûdora xwe jî bi alim û zanayên mezin re dikeve têkiliyê. Paşê dîsa vedigere Axtepê. Zêde
Şer û Jin
Di sala 1990î de, êvarek payîzek dereng de li Zanîngeha Stenbolê pêşbazîya tîmên folklorê saz bibû. Di wê pişbazîyê de tîmên folklorê, mînakên leyîstokên folklorîk yên heremên Tirkîyeyê pêşkeş dikirin. Ew sal di wê pêşbazîyê de ez rastî zagonek çanda me hatim. Zêde
Di çevkanîyên qedîm de behs dibe, dibê du derîyê dilê însan heye: Ya yekemîn, derîyê ber rêya Yezdan e. Tenê ji Yezdan re vedibe û jixwe ji bo Wê ye. Derîyê kê ji Yezdan re vebe ew cinnetî ye û meqbûl û bimbarekê Xwedê ye. Gunekar ti car nagihîjine wê derîyê û tenê agirê wan gurr dibe. “Şewat ji bo wan e!” Zêde
Berhemeke din a giranbuha ya William Shakespeare li wêjeya Kurdî hat zêdekirin. ‘Bazirganê Venedîkê’ jî êdî bi Kurdî ye.
‘Bazirganê Venedîkê’ ya helbestvan, şanoger û nivîskarê mezin ê Îngîlîz William Shakespeare bo Kurdî hat wergerandin. Zêde
Wêjeya Kurdî ya nivîskî bi dîwanên helbest û qasîdeyan ve tijî ye. Elî Herîrî, Melayê Cizîrî, Feqîyê Teyran, Melayê Batê, Ahmedê Xanî, Şerefxanê Hekarî û Cîgerxwîn serekeyên pêşketî yên wêjeya Kurdî ne. Zêde
Yekemîn Festîvala Fîlmên Kurdî ya Moskovê ji 21 ta 25 Tîrmehê birêve biçe. Wezareta Kulturê ya Rûsyayê lîsteya festîvalên fîlmên navneteweyî ji bo sala 2021 pesend kiriye û tê de Festîvala Fîlmên Kurdî ya Moskovê (Moskow Kurdish Fîlm Fesival) jî cih digre. Yekemîn Festîvala Fîlmên Kurdî ya Moskovê ji aliya Berfîn Design Groupê ve tê rêkxîstin. Zêde
Rewşenbîrê bi navûdeng Keremê Seyad di 83 salıya xwe de li paytexta Ermenîstanê, li Êrîvanê koça dawî kir. Zêde
Lamara Mîrangî, di sala 2005an de dest bi sêwirandina tabloyan dike. Di destpêkê de forma akvarêlê bikartîne. Lê wê demê giranîke mezin nade wî karî û ti caran nafikire, wekî ew kar wê bibe beşekî jîyana wê yê giring. Di sala 2015an de, dest pê kirîye bi rengên rûnî tabloyan bikşîne. Gava berhemên wê ji mîrovan re şabûnê tînin, ew yek ji wê re dibe helan û hayraz, daxweza sêwirandinê bala wê mezin dike. Zêde
Wek tê zanîn berhemên folklora Kurmanca bi piranî bi destê çîrokbêj û dengbêja ve afirîye û gihîştîye xelqê. Agahîyên li ser civakê, serpêhatî û dîroka milet bi çîrok û kilaman ve pêşberî guhdaran bûye. Îro serpêhatîyên ji dîroka cumaeta Kurmanca yên ku nehatine bîrkirin, bi piranî berhemên van çîrok û kilaman e. Çîrok û kilam jî bêguman merîfeta hunersazên wek dengbêj û çîrokbêjan e. Zêde
Navê Fatima Îsa ne tenê li her kurdekî Sovîyêta berê ra nase, lê usa jî li seranser welat belî û hizkirî ye. Eva nava îdî bêtirî 60 salane, ku bi herfên zêrîn di dîroka stranbêjîya kurdî ya gelêrî da hatîye nivîsarê. Tiştekî gelekî balkêş û ecêbe, wekî Fatima Îsa bi saya her tenê straneke xwe ya bi navê «Miho» kete rêza dengbêjên kurde meşûr û di wê cêrgê da cihê xweyî layîq girt. Zêde
“Metê,” kilamek ji kilamên sêlinga dengbêjan e ku di navbera Intab, Milazgir û Qereyazîyê de xweyîyê gerek fire ye. Gelek serpêhatîyên li vî golî bi gotin û kilamên dengbêjên heremê, yên wek Evdal, Ferzê, Reso, Gulê, Şakiro, Nûro û gelekên din yên bi nav û deng ve hatine gotinê. “Dinyayê”, “Xelîlê Hesen”, “Axao”, “Şerê Intabê”, “Bavê Zekî”, “Şerê Ûris”, “Lo Bavo” û hê gelekên din rûdan û serpêhatîyên Intabê li ser dengê dengbêjan gerandine. “Metê” jî yek ji wan e ku li Intabê qewimîye. Zêde
Seîdê Rizgo Îboyan, di 8’ê Gulana sala 1924’an li Ermenistanê, gundê Qarxûna jorîn, ji dayik bûye, hebestvanekî kurd î welatparêz bû. Prof. Dr. Seîdê Îbo kolêj û înstîtuta bijîşkiyê ya Yêrêvanê xilas kir. Doktora xwe jî li Moskovayê temam kir. Sehîdê Îbo wek bijîşkê zarokan kar dikir. Di sala 1971’ê de bû serokê kafêdra bijîşkiya zarokan (pêdiyatriya) li Înstîtûta Yêrêvanê ya Bijîşkiyê. Zêde
Melayê Cizîrî, rêveberê edebiyata kurdan e bi nasnameya îlmî û sofî demxeya xwe li serdemekê xistiye. Ew endamê terîqeta Neqşîbendiyê ye. Digel têkiliya wî ya neqşîbendîtiyê mirov nikare bibêje ku jiyana wî ya teketiyê dûvdirêj e. Melayê Cizîrî, zêdetir bi nasnameya muderîs-sofî derketiye pêş û hemû xebatên xwe li ser dîwanê ku bingeha edebiyata tesewif ya kurd e pêk aniye. Zêde
Kê vê pirtukê bixune û li seregolê zartî û xortanîya xwe derbaskiribe, dizane ev pituk behsa çi dike. Wek ku nivîskar jî dide ber çavan, jîyana seregole ya sosyalî, çandî, aborî jîyaneke Kurmancan e. Dema ku ev pirtuk gihîşte destên min, hemi heval û nasên ku min 33 salin nedîtine yek û yek hatin bîra min û kentin berçavên min. Eger ku mîrov li wandera li ziwistan, bahar û havîna wn deran difikire, mirov pir xemgin dibe, mirov hizdike ku carekî disa van kesan û van deran bi çavên xwe bibîne. zêde
Çemê Mûradê, çemê mezintir û dirêjtir ya Serhedê ye. Dirêjaya xwe 722 km ye. Ji bintara Grîdax û Eledaxan destpêdike, raste rast tê Qerekilîsê. Ji binê bajêr re derbas dibe, mêla xwe dide Xamûrê. Diçe binê Xamûrê, dikeve nav newal û kendalên Eledaxan, di wan pêşan de ba dibe, xwe dide kêleka rêya Dutaxê, diçe li pêsîra navçeyê dikeve, ji binpêşê dikişe. Zêde
Em di vê nivîsa kurt de li ser leyîstikên berê yên wek çevgirtonek, xezala ser kutika, tût, bincilik, topa dara, niftik, tewrêz, çevgirtonek, vizik, kap û topa gêrê disenin. Ji bo ku alîkarî kirîye û agahî daye em spasdarê Kutoyê Miheme (Kutbettin Başboğa) ne. Zêde
Wek tê zanîn Elmecîd Beg serokê eşîra Sîpkî ye. Lê di nav hîyerarşîya artêşa Osmanî de serdar e. Wek eşîrên mezin yên din, eşîra Sîpkî jî wek konfederasyon e. Di bin baskê Sîpkanîyê de eşîrên wek Birîmî, Mankî, Xelesinî, Batkî, Kurhesinî, Pîrebadî û hin malbatên din hene. Di sala 1915an de artêşa Ûris dikeve heremê û dest bi erîşan dike. Elmecît Beg li hember erîşan, bi siwarên eşîran ve di her enîyan de tevdigere. Zêde
Tara Mamedova bi albuma xwe ya bi navê “Giran” bi muzikhezan re ye. Di albuma ku gelek stran tê de hatine tomarkirin, strana bi navê “Xewna Giran” ku strana yekemîn e, di hemû platformên dijital de hatîye weşandin. Zêde
Şukru Erbaş, di helbestek xwe de dibêje, “Divê ez niha di trenek de bûma. Li stasyonê berf bibarîya.” Ez jî lê zêde dikim:Divê dengê fîqa kondûktor, biçûya bigihîşta gura, tev li dengê wan bûya, tê de winda bûya… Zêde
Payîza Şahé Dengbéja
Ahmedê Xanî
