Navdarên Seregolê
Nivîskar mamoste Zerdûşt, di pirtûka xwe ya “Şakiro Gula Ber Cefayê” de kevneşopiya dengbêjiyê ya civakî, dîrokî û çandî bi zimanekî edebî û jînenîgarî pêşkêşî xwendewanan kiriye.
Nivîskar di pirtûkê de bi karakterê dengbêj Şakiro çand û jiyana kurdên Serhedê bi zimanekî serkeftî şîrove dike û radixe ber çavên xwendewanan.
Şert mercên giran ên zivistanên serhedê bi şevbihirkên civakê bi kilamên dengbêjan ve xemilandiye.
Di Anabasis de Şerê Hellen û KardûkhîyanDi Anabasis de Şerê Hellen û Kardûkhîyan
Ksenophon (B.Z. 432 – P.Z. 355): Serleşker, nivîskar û dîrokzanek ji Atînayê ye. Xwendevanê Sokrates e. Eserê xwe yê yekem, ji ber mirina wî yê neheq li ser parastina mamostayê xwe ye. Xêncî wî berhemên wî, yên wek Derbarê Tîranî û Perwerdeya Kyros, Hellenika û Dewleta Lakedaimanîyan û çend hebên din hene. Anabasîs- Vegera Dehhezaran, ku bijara nivîsa me ye, berhema herî naskirî ye.
Em li ber derê baxçe disenin û li zîlê dixin. Bistek şûnda Celîlê Celîl xûya dibe, derî vedike û bi xwûşka xwe Zîna Celîl ve me bi rûyek ken û bigermahî pêşwaz dike. Mamoste Celîl, piştî ku Zîna bi me dide nasîn, paşê dizvire ser dikene, dibê; “ ev jî Êzdîne ha, lê qulibîne…” Em tev bi hev re dikenin, ez bi xwe dibêm “mixabin rast e…”
Cigerxwîn him bextewarîya me him jî berdevkê dostîya me ye. Bextewerîya me ye ji ber ku hisîyetên me yê herî tenik bi zimanê me terîf kirîye û dil û devê me bi tema edebîyata eşqê, evînîyê û nazenîyê daye nasîn.
Xwendevanê hêja, heye ku sernavê nivîsê bala te kişandi be. Tu neheq jî nînî. Sernav, du kesên navdar ku di edebîyata me de cîh girtine nîşan dide. Yek ji wan hostayê qedîm û qedir bilind Evdal e, yek ji wan jî niviskarêk me yên naskirî Mehmed Uzun e. Evdal di edebîyata me yê devkî, Mehmed Uzun jî, di wêjeya niviskî de cîh girtin e. Her wiha yek dengbèj e, yek niviskar e.
Weki ku Orhan Hançerlioğlu dibêje, ol, ji bo bextewarîya însana, ji bo temirandina lihevnekirina, ji bo astengîya xirabîya û ji bo têkbirina tirsa mirinê gotin û kelam anîn. Belê, ji wateyên zahîrî yên batinî derxistin. Lê pêka hovîtîyê neanîn.
Nîşana „Qralê Dunyayê“
Kela Wanê ji alîyê Qralê Ûrartûyan, Sardûrê 1. di dora salên BZ 840-830 de ava bûye. Bi qasî sed sala, wekî paytexta Ûrartûyan maye. Di nivîsên kevn yên Asûr û Ûrartûyan de, xûya kirîye ku navê xwe yê berê Tûşba ye.
Sazbûna Alayan û Armanca Osmanîyan
Alayên Hemîdîye di sala 1891an de bi destê Siltanê Osmanî Evdilhemîdê II. ava dibe. Bi giştî ji eşîrên Kurda pêk tê. Lê tê de ji Çerkez, Tirk, Tirkmen û eşîrên Yorukan jî bi kêmhejmerî hene.
Me di beşa yekemîn ya vê gotarê de behsa Alayên Hemîdîye, armanca sazbûna wan, şerê wanê bi Ûris re û di şer de rol û serpêhatîyên Elmecîd Begê kir.
Şivan Perwer, melûm e, hunermedé herî mezin û bin av û deng ya Kurda ye. Ne hewce ye ku em li ser giranbihatîya hunera wî bisenin. Bé guman dengbêjé evînê, evîna ye. Evîna wî ê herî mezin welat e, welatparêzî ye. Lê ew di hunera xwe de gelek cara li ser birîna dila, dilketîyan jî disene. Gelek kilamén wî yén li ser eşqé û evîna beşerî heye. Mesela “Xeydoké” em dikarin béjin destanek e. Her wiha gelek yén din hene. “Xezal xezal” jî yek ji wan e.
Di demên berê de padîşahek hebû, ku navê wî Mîr Zeyneddîn bû û jê re digotin «Mîrê Botan». Emîrê Kurdan bû û paytexta wî jî bajarê Cizîrê bû.
Di salên 80 yan de li Dutaxê salonek sînemayê hebû. Xwedîyê wê Îsmet bû. Sînema di orta zikê sûka navçê, li hember postexanê bû. Salonek zirav û dirêj bû. Bi zêdeyî havîna vedibû. Di demsalên sar yên zivistanê de hundurê salonê germ nedibû. Sê çar sobê komirê tê de bişxulîyana ancax dikaribûm germ bikirana. Ew jî ji quweta Îsmet zêdetir bû. Lê bihar, havîn û payîzê hêsantir bû, her êvar vedibû û rojê seansek dileyîst.
Dengbêj û Hunermend
Hevpeyvîn - Celîlê CELÎL (Beşa 1.)
Hevpeyvîn - Celîlê CELÎL (Beşa 2.)
