Seregol
Gorî salnameya mîladî, Feqîyê Teyran di sala 1590an de li Mîksa Colemêrgê ji dayîk dibe. Di sala 1660î de jî li Hîzana Bilîsê diçe ser dilovanîya xwe. (Hîcrî 1000-1070)
Navê xwe yê esas Mihemmed e. Şaîr û nivîskarê destan û çîrokane. Navê wê yên wek Feqîyê Têra, Feqîyê Gerok, Miksî, Xoce, Mîr Mihê, Mîm û Hê hene. Lê navê herî belav bûyî Feqîyê Teyran e. Tê gotin ji ber ku zimanê teyra zanibîye û bi wan re axifîye loma jê re wisa gotine… Zêde
Wexta min dîroka Xaltî-Ûrartûyan vekoland, yek caran ez bextewar bûm, yek caran xemgîn bûm, yek caran kelecanê ez girtim û yek caran jî henase/bîhn li min çikiya.
Li ser rûyê vê dinyalikê, ti şaristaniyeke din weke Ûrartûyan ev çend mutewazî, mirovhez, afirîner û xwediyên nirxên bilind nehatiye dîtin… Zêde
Li Wanê pêşbaziya „keledoşa herî xweş“ hat lidarxistin.
Di kordînasyona Walîtiya Wanê da Midûriyeta Çand û Turîzmê ya Bajêr li Keleha Wanê li ber Malên Kevin yên Wanê bi beşdariya 30 pêşbazan pêşbaziya „keledoşa herî xweş“ li dar xist… Zêde
Mîrê Bohtan rojekê ji wezîrê xwe re dibêjê,
“Emê îro cil û bergên xwe biguherînin, xwe berdin nava gel û bigerin.”
Dema ku vê gotinê dibêje wezîr dibêje,
“Baş e mîrê min fermo.”
Li der û dorên çemê Cizîrê digerin. Diçin ber zevîya cotkarek. Mîr silav û sibe xêriyê didin cotkar. Dibînin ku ev camêrê ku cot dike kal e, mîr difikire gelo zarok û kesî vî nîn in ev kes hatiye cot. Mîr ji cotkar dipirse,
“Xalo tu çima dereng mayî, bûyî cotkar?” … Zêde
Tê bibînî ku ez ji te hez dkim, gava ez hez nekim,
Ji ber ku bi du rûyê xwe ve dertê ber te jîyan.
Tê binhêrî ku bûye baskê bêdengîyê peyvokek,
Agir jî par hildide ji sermayê…
Hunermenda Kurd Zara Paşa Mihoyan yekem albûma xwe ya bi Kurdî derxist.
Albûma nû ya Zara bi navê “Klama Dilê Min” weşîya. Ev albûm ji 10 stranan pêk tê. Stranên ku di albûmdanin evin: Keça Kurd in, Emanê, Dayê, Ez Kevok im, Ez Berf im, Welatê Min (ligel Şivan Perwer), Lê Lê Rihê, Gira Sîra (ligel Tara Mamedova) Keynê û Newroz… Zêde
Kurteçîroka Parçejîyanek: ”Xezeba Qertewînê”
Di kovarek wêjeyî de kurteçîrokek Kamil Abê weşîya. Kovara Edebîyatist, ku li ser çand û hunera nivîskarîyê ya edebîyatê disekine û bala xwe bi zêdeyî dide ser nivîskarê nû, kurteçîrokên destpêkîyê diweşîne û bi xwendavanên xwe dide nasîn. Her wiha di dema demajoya xwe ya biharê de, di hejmera xwe ya 47an de bi hin nivîs û kurteçîrokên din ve “Xezeba Qertewînê” jî weşîya… Zêde
Berhema sereke ya Edebîyata Kurdî “Mem û Zîn”, wê bi versîyona operayê ve di Festîvala Navnetewî ya Gulanê de cîh bigre.
Raîn Medîa hewl dide ku berhema sereke ya Edebîyata Kurdî “Mem û Zîn” wek opera bigihîne hunerheza. Opereya “Mem û Zîn” ku wê gelek hunermendên ji netewên cûda di heman projeyê de bigihîne hev, cara yekemîne ku wê di festîvalek navnetewî ya ku nebza hunerheza dide der derkeve pêş bînerên xwe. Berhem ya Wêjevanê Kurd a mezin Ahmedê Xanî, bestekarê wê Cem Îdîz û nivîskarê lîbrettoya wê jî Cuma Boynukara ye. Gelek girîg e ku ev yekem care berhemek ji Edebîyeta Kurdî derdikeve organizasyonek navnetewî ya hunerê… Zêde
42yemîn Festîvala Fîlman a Navneteweyî ya Stenbolê îsal di navbera rojên 7-18ê Avrêlê de hate lidarxistin û xelatên festîvalê diyar bûn. Fîlmê metrajdirêj ê derhêner-senarîsta kurd Ayşe Polatê yê bi navê “Im Toten Winkel” xelatên ‘Fîlmê Herî Serketî’ û ‘Senaryoya Herî Serketi’ jî têde di 4 beşan de, kurtefîlmê derhêner-lîstikvanê kurd Aram Dildarî yê “Navnîşan” xelata ‘Kurtefîlmê Herî Serketî’ girtin. Derhênerê tirk Belmîn Soylemez bi fîlmê xwe yê “Ayna Ayna” re xelata ‘Derhênera Herî Serketî’ girt. Kurtefîlmê derhêner û akademîsyenê kurd Yilmaz Ozdîlî yê “Aforoz” û belgefîlmê derhênera kurd Helîn Çelîkê yê “Anqa” li beşên pêşbazî yên festîvalê hatin nîşandayîn… Zêde
Rojhilat bi çand, hûner, edebiyat, êl û eşîrên xwe di dîroka me de ciheke taybet digire. Gellek alim, dîroknas, fîlozof, hunermend û nivîskarên wek Baba Tahirê Uryan, Ebû Henîfe Dînewerî, Ebdurehman Şerefkendî , Baba Merdûxê Rûhanî, Hesen Zîrek, Mamlê, Ebdullahê Beytûşî, Nûr Elî Îlahî, Narî Kekê Hemê, Mamoste Qanî û yên din ji vê axa qedîm hatine cîhanê û şopa xwe hiştine… Zêde
Waxtê ku hê ewên başê gundê me li hespên baş siwar nebibûn neçûbûn, eydên gundê me gelek xweş, bi şên û şahî derbas dibûn.
Gundîyên me rojek du roj berîya eydê diçûne bajara, bi giştî diçûne Panosê, tevdîra eydê ditîrin, lazimîyên xwe yên malê bîter dikirin dihatin. Xwerinên wek goşt, nan, penêr, savar û her wekîyan nedistandin, ji ber ku tevahîyên wan bixwe, li gund berkêş dikirin. Li ser “alvêra” (gundî wisa digotin) xwarin û vexwarinê ya gundîyan ku meriv hûr dibe, meriv dibîne ku bi giştî û giranî gundî ji bajaran çay, şekir û rûn distandin. Û di eydan de bêguman şekir û şekleme… Zêde
Hebû carek ji caran, xêr û xwesî bibarin li hazir û guhdaran. Dibêjin li welatekî dûr, bi navê Gepeto, hosteyekî pêlîstokan hebû. Rojekê cînarek Gepeto gazî wî dike û êzingekî ku dipeyive nîşanê wî dide. Gepeto jî wî êzingî ji cînarê xwe digire û diçe mala xwe… Zêde
Sopranoya bi navûdeng Svetlana Kasyan yekemîn car stranek bi Kurdî xwend. Svetlana Kasyan, strana “Wey Nêrgîz” bi dengê xwe yê bêhempa li xezîneya muzîka Kurdî kir.
Sevetlana Kasyan hunermendek Êzdî ye û xeyalê wê yê herî mezin ewe ku rojek konserek bi Kurdî bide.
Svetlana Kasyan li Batûm a Gurcîstanê di sala 1984an de hatîye dunê. Ji malbatek Kurdê Êzdî ye. Ew hê 9 salî bûye malbata wê koçî Qazagîstanê kirîye. Memostayê wê ya yekem ya muzîkê di heman demê de dîya wê Seda Xanim e… Zêde
Çarşema Sor, cejna Êzdîyan ya herî naskirî ye ku her sal, di yekemîn çarşema meha nîsanê ya li gorî salnama kevin de tê pîrozkirin e. Li gorî baweriya Êzdîyan, Xwedayê alemîn her sal melekekî rê dike rûyê erdê, ji bo ku nebaşiya li nav însanan ji holê rake û başî di nav însanan de belav bibe… Zêde
Mîtolojîya Mezopotamyayê bi olên Sûmeran pêktê. Ev ol, bi hêzên gerdunî, alav û heyînîyên wek yezdanên antropoorfîk û xwedêyan ve xwe dane der. Di bawerîyên Sûmeran de yezdan berê însana ji bo koletî û xulamtîya xwe afirandine paşê azad kirine. Zêde
Du qaqilbazan per veşandin / Yêk mê bû Yêk nêr / Sîs û reş / Gewr û beş / Masî ji behrê kişandin / Berê xwe dan Sîpan /Yek ji bo Xecê / Yek… Zêde
Kalê heftê salî, piştî devê pirtûka di destê xwe de da hev, serê wî dîsa wek gelek cara bê hemdê wî kete ber wî de û destê xwe ji giranîya serê xwe re kire stûn. Bi tilîya beranekê û ya şahdê, nava herdu birhên xwe ferikand. Dîsa wek carkê cara ketibû mitalên kûr û dûr. Zêde
Demek heye ji serê sibê. Ji hênkahîya destê sibê, di berbanga royê, di bin sîya sar ya çîyayên bilind de. Tu dibê îşiq hêdî hêdî belav nekirîye tarîyê lê ji nişkêve bûye ronahî. Ji nişkêve zelal dibe her der û tu dibê wekî qet êvar nebûye, şev neketîye dorhêlê. Bihar jî wisa ye, tu dibê ji nişkêve hatîye, ji nişkêve qelibîye ser xwezayê. Zêde
Dikare were gotin ku govend reqsek neteweyî, zargotinek xwemalî ya Kurdî ye. Di dewat û dîlana de, şirînahî û şahîya de, li gunda û bajaran, meydan û salonan de xweîfadekirinek kolektîf ya cimaeta Kurda ye. Cimaet bi mezin û piçûka, bi jin û zaroka, mêr û camêra, bi keç û xortan ve destê hev digrin, gerên mezin û dorfireh saz dikin û digerînin. Di her celebên govenda de amûrên muzîkê yên sereke def û zirne ne. Zêde
Hebû carek ji caran, xêr û xweşî bibarin li hazir û guhdaran. Hebû tunebû, keçeke piçûk hebû. Herkesî pir ji vê keçikê hez dikir, lê hezkirina dapîra wê ji ya herkesî zêdetir bû. Dapîrê carcaran ji bo ku kêfa keçikê bîne, diyariyek dida wê. Zêde
Qudis ji min re wisa got: / ‘îro tenê di navbera du saetan de / di nav sînga bajarê min de
pênce çem xeniqandin’ … Zêde
Xelatên Oscarê yên îsal di merasîmek bi coş de gihiştin xwediyên xwe. Fîlma Malezyayî ya bi navê “Everything Everywhere All At Once” (Her Tişt Li Her Derî Di Heman Demê de) di 7 beşan de xelatê herî baş bi dest xist.
95’emîn Xelatên Oscarê ku ji aliyê Jimmy Kimmel ve hat pêşkeşkirin li Şanoya Dolby Theater a Los Angelesê hatin belavkirin. Zêde
Derhênerê Kurd Yılmaz Guney, di 86emîn salvegera rojbûna xwe de li Stenbolê bi bernameyeke hate bibîranîn. Kovara çand û hunerê Guney, di 2yê Nîsanê de li navçeya Şişli ya Stenbolê, li Navenda Çandê ya Cemil Candaşê, bernameya bi navê,“ Yilmaz Guney ê Hunermendê Gel, Şervanê Gel di 86emîn salvegera xwe de bi me re ye“ saz kir. Zêde
Mamosteya zimanê Kurdî û damezrênera sepana (application) pirtûkên dîjîtal a Kurdî Zeynep Sultan Atli got: “Me heta niha 80 pirtûkên çîrok, roman, helbest û kovar bi deng xwendine.”
Atli diyar kir, wan sala 2020an bi fermî kompanya ava kirine û tevî zehmetiyan xebatên xwe berdewam dikin. Zêde
41 Destanên Kurdî
Sal 1986-96 di wan salên ku min lêkolîn li berhemên Folklora Kurdî dikir de, 1.710 perçe folklor ketibûne destên min û min ew di deh cild pirtûk de bi navê ”XWENÇE” di tarîxên cuda de weşandin.
Di nava wan berheman de 23-25 Destanên Kurdî hebûn. Hinek ji wan tenê stranek li ser wan destanan hatiye gotin, hinek jî çîroka wan, serpêhatiya wan bi kurtî hatiye gotin.
Çend roj berî niha, min li rûpela xwe ya Facebookê kurtenivîsek weşand û min pirsî ka kêî dizane ku çend Destanên Kurdî hene? Zêde
Felsefeya ku bingeha xwe dispêre ‘reşbînî’yê, bi hişmendiya ‘dîstopya’yê, di sedsala bîstemîn de belavê her derê dinyayê bûye. Ev reşbînî bi encam û rûxîneriya herdu şerên cîhanê, bi awayekî eşkeretir, li ser fikra ‘wê pêşeroj ji doh xerabtir be’ xwe bi cih dike û reşbînî wekî ekola felsefeyeke birêkûpêk derdikeve holê. Qencî û xweşiya jiyanê ji bo reşbînan ‘xapandinek’ e û hemû pergalên ku mirovan pêk anîne, wisa beredayî ne ku ji bo jiyanê nikarin armanc û îdealên pîroz ava bikin. Zêde
Dengbêjî ji bo me Kurdan kaneke wisa ye em dikarin bi sedan salan bikolin zêr zeberan jê hilînin.
Beriya wexta tenê kal û pîran dengbêj guhdar dikirin, zêde kesekî guh nedida naveroka kilamên dengbêjiyê.
Kengê ew kal û pîrên me mirin, kurmanciya me jî derbê giran xwarin em paşê xwe farqilîn lê çi heyf êdî dereng bû… Zêde
Çîroka Derew û Rastîyê
Hebû tune bû, dibêjin rojekê Rast û Derew li riyekê rastê hevdû hatine. Derew, Rastiyê hembêz kiriye û gotiye:
– Îro rojek pir xweş e, ne wisa?
Rastiyê li dora xwe nihêriye, serê xwe bilind kirine û li ezmanan nihêrtiye, piştre jî gotiye Derewê:
– Erê. Bi rastî jî, îro rojeke pir xweş e! … Zêde
Fîlozofên ku xwestine têbigîhin, bêguman xwedîyê gelek pirsan bûne. Mijarên wek zanîn, ol, sîyaset û sazûman her pirsgirek bûne di aqilên wan de. Pîvanên li ser etîk, estetîk, problema hebûn û tunebûnê, bi qudret û quweta xwe ve Xweda û gerdun di şik û gumanên aqilan de her daîm cîhê xwe girtine. Zêde
Kê vê pirtukê bixune û li seregolê zartî û xortanîya xwe derbaskiribe, dizane ev pituk behsa çi dike. Wek ku nivîskar jî dide ber çavan, jîyana seregole ya sosyalî, çandî, aborî jîyaneke Kurmancan e. Dema ku ev pirtuk gihîşte destên min, hemi heval û nasên ku min 33 salin nedîtine yek û yek hatin bîra min û kentin berçavên min. Eger ku mîrov li wandera li ziwistan, bahar û havîna wn deran difikire, mirov pir xemgin dibe, mirov hizdike ku carekî disa van kesan û van deran bi çavên xwe bibîne. zêde
Ber Delavê Jibîrbûnê de Şaîrek:
Cerdoyê Esed
Di Sempozyûma Kurd Kavê de
Ziman û Zext
Ahmedê Xanî
Xweşmêrê Kurmancîya Şirîn:
Keremê Anqosî
Hevpeyvîn - Celîlê CELÎL (I)
Hevpeyvîn - Celîlê CELÎL (II)
Arşîva Radyoya Rewanê
Payîza Şahé Dengbéja
Hîsên Ji Berfê Tên û Dîmenên Serhedê
Berîya Dorpêçîya Teknolojîyê Leyîstikin Zarokan
Hunermenda Pirreng: Tara Mamedova
Mîtolojîya Sîmûrg û Rêwîtîya Berbixwe
